Αυστριακός Ιδρυματισμός

Αφού είδαμε την επιστημονικότητα του επιχειρήματος σχετικά με την πρόταση που θέλει απολύσεις στο τεράστιο δημόσιο, στο δεύτερο μέρος αυτής της ενότητας, επέλεξα να σχολιάσω ένα άρθρο που αλίευσα από τον ιστότοπο της φτωχής πλην τίμιας Δράσης.

Του/Της Matthias Kelm 

Πολλοί φαίνεται να συμφωνούν με την άποψη ότι δεν πρέπει να μειώσουμε πολύ τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων. Αν δεν μιλάνε μόνο από ιδιοτέλεια, η γνώμη τους βασίζεται συνήθως στο επιχείρημα ότι ένα τέτοιο μέτρο θα ήταν «υφεσιακό», γιατί θα αφαιρούσε την αγοραστική δύναμη αυτών των ανθρώπων από την οικονομία. Η άποψη αυτή ακούγεται λογική, αλλά είναι μια από τις πιο διαδεδομένες εσφαλμένες ιδέες στην οικονομική σκέψη, όπως περιέγραψε πριν από πολλά χρόνια ο οικονομολόγος Henry Hazlitt στο περίφημο βιβλίο του Economics in One Lesson (1946). Το βιβλίο δημοσιεύθηκε έναν χρόνο μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στην Αμερική ήταν διάχυτη η ανησυχία ότι η αποστράτευση θα δημιουργούσε μεγάλη ανεργία, αφού δεν θα βρισκόντουσαν αρκετές θέσεις εργασίας για τους πρώην στρατιώτες. Ο Hazlitt εξηγεί ότι αυτή η ανησυχία δημιουργείται επειδή, όπως συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις εσφαλμένες οικονομικές ιδέες, βλέπουμε μόνο την μία πλευρά του νομίσματος. Ξεχνάμε ότι η κυβέρνηση πρέπει να εισπράττει φόρους για να πληρώνει τον στρατό. Μετά την αποστράτευση, όμως, σταματάει να πληρώνει τους περισσότερους στρατιώτες και είναι σε θέση να επιστρέψει τα χρήματα που χρειαζόταν για τον σκοπό αυτό στους φορολογουμένους. Και οι φορολουγούμενοι, από την πλευρά τους, έχουν περισσότερα λεφτά να αγοράσουν περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες· αυτή η επιπλέον ιδιωτική ζήτηση δημιουργεί καινούργιες θέσεις εργασίας και για τους πρώην στρατιώτες, όπως έγινε και στην πραγματικότητα της μεταπολεμικής Αμερικής. 

Όλα τα στοιχεία που έχουμε από την παρούσα κρίση είτε στις ΗΠΑ είτε στην Ευρώπη επιβεβαιώνουν το επιχείρημα περί υφεσιακών συνεπειών, όπως είδαμε και εδώ. Αλλά όχι κύριοι, τι σημασία έχουν τα στοιχεία, όταν υπάρχει η άποψη ενός ιδεοληπτικού φιλελεύθερου αυστριακού της γνωστής σχόλης τιτανοτεράστιων οικονομολόγων; Σε περίπτωση που δε σου λένε τίποτα όλα αυτά, περιληπτικά οι Αυστριακοί , πιστεύουν ότι το σκάσιμο της φούσκας που δημιούργησε την κρίση, είναι η τιμωρία για τα χρόνια της καλοπέρασης, και ότι εφεξής θα πρέπει να υποστούμε τις συνέπειες. Κοινώς να μη υπάρχει καμία παρέμβαση από τις κεντρικές τράπεζες στην οικονομία, και να περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει. Αυτά ακούγονται πολύ ωραία, με ένα τόσο δα προβληματάκι. Η ανθρωπότητα τα δοκίμασε στην πράξη πριν 80 περίπου χρόνια με τις γνωστές σε όλους καταστροφικές συνέπειες.

Η Αυστριακή σκέψη ηττήθηκε κατά κράτος στην προηγούμενη μεγάλη κρίση του '29, επομένως η άποψή τους για την οικονομία θα έπρεπε να μας είναι το λιγότερο αδιάφορη. Αντί λοιπόν να τους διαβάζουμε και να γελάμε, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που ασχολούνται στα σοβαρά με την ηθικολογία των τρελοαυστριακών. Προσωπικά αντιλαμβάνομαι την Αυστριακή σχολή περισσότερο ως ένα πάντρεμα της χριστιανικής ηθικής με την πολιτική σκέψη, παρά ως οικονομική επιστήμη, αλλά τέλοσπάντων αυτό είναι απλώς μία άποψη. Πάμε λοιπόν να δούμε τι λέει ο κύριος Hazzlitt και τα φιλελεύθερα αγόρια της Δράσης που ζητούν αίμα, δηλαδή μαζικές απολύσεις στο δημόσιο.

Πρώτον, η σύγκριση της σημερινής Ελλάδας με τη μεταπολεμική Αμερική είναι απλώς λάθος. Τελείως διαφορετική η οικονομική πραγματικότητα και οι συσχετισμοί τότε και τώρα. Το αντίστοιχο λάθος από την άλλη πλευρά κάνουν πχ όσοι φέρνουν την Ισλανδία ή το Εκουαδόρ ως παράδειγμα προς μίμιση προκειμένουν να υποστηρίξουν τη μονογραφή χρέους ή τη στάση πληρωμών και την επιστροφή στη δραχμή. Μεταπολεμικά η Αμερική είχε μέχρι και 90% marginal tax rate κατά τη διάρκεια του μπουμ (στα 50ς δηλαδή). Οπότε άκυρο το επιχείρημα του Hazzlitt περί μείωσης των φόρων με το καλημέρα. Δεύτερον τα κρατικά έσοδα, αν και έπεσαν μετά τον πόλεμο, παρέμειναν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ από ότι πριν το 1940. Αν δε με πιστεύετε δείτε το μόνοι σας εδώ

.

Επίσης μη ξεχνάμε μία τεράστια διαφορά μεταξύ προπολεμικής και μεταπολεμικής Αμερικής, την κοινωνική ασφάλιση (Social Security). Η κοινωνική ασφάλιση αποτελούσε ένα εγγυημένο εισόδημα για όλους τους άνω των 65 και αντλούσε τη χρηματοδότησή του από τον φόρο στους μισθούς. Αυτό αμέσως αμέσως οδηγούσε σε μια γιγάντωση του κράτους σε σχέση με το προπολεμικό του μέγεθος. Επίσης ο μεγάλος πληθωρισμός κατά τη διάρκεια του πολέμου σήμαινε πως η πραγματική αξία του τεράστιου ιδιωτικού χρέους -το οποίο ήταν κατάλοιπο της φούσκας που οδήγησε στο κραχ του '29 και στο Depression- είχε πλέον εξανεμιστεί, οπότε τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις βγήκαν από τον πόλεμο debt-free, δηλαδή χωρίς χρέος. Αυτό φυσικά δεν ισχύει τώρα καθώς τα επιτόκια της ΕΚΤ (ECB interest rates) βρίσκονται στον πάτο, το δημόσιο χρέος βρίσκεται στα ύψη, και το ιδιωτικό χρέος δεν είναι αμελητέο. Κοινώς η οικονομική πραγματικότητα είναι τόσο διαφορετική, που ο παραλληλισμός με τη μεταπολεμική Αμερική είναι επικίνδυνα αφελής.

Το σημαντικότερο από όλα αυτά είναι ότι μετά τον πόλεμο οι ΗΠΑ ήταν η μοναδική χώρα που είχε κρατήσει την παραγωγική της βάση άθικτη από την καταστροφή του παγκοσμίου. Ο πόλεμος όχι μόνο δεν κατέστρεψε της παραγωγή των ΗΠΑ, αλλά αντιθέτως τη βοήθησε να την μεγεθύνει σημαντικά. Με το τέλος του πολέμου, όλες οι παραδοσιακές μεγάλες οικονομικές δυνάμεις βρέθηκαν με ρημαγμένες οικονομίες, και διαλυμένη παραγωγή. Κοινώς όλοι οι εμπορικοί ανταγωνιστές των αμερικάνων ήταν νοκ-άουτ. Τα Ευρωπαικά σχέδια Μάρσαλ που βοήθησαν στην ανοικοδόμιση της Ευρώπης, εκπονήθηκαν με αμερικάνικα κεφάλαια και με αμερικάνικες εξαγωγές. Αυτό σημαίνει ότι οι στρατιώτες μετά τον πόλεμο απορροφήθηκαν εύκολα από την αμερικάνικη βιομηχανία. Ακόμα κι αν δεχθούμε ότι το ανεδαφικό επιχείρημα του Hazzlit είχε μία λογική τότε, δεν υπάρχουν οι ίδιες οικονομικές συνθήκες αυτή τη στιγμή για την Ελλάδα. Εκτός δηλαδή κι αν θεωρούν τα αγόρια της Δράσης ότι η Ελλάδα έχει μία γερή παραγωγική βάση που θα απορροφήσει τους απολυμένους του δημοσίου, και ότι την επόμενη μέρα θα αρχίσουμε να εξάγουμε σαν τρελοί στη μεταπολεμική Ευρώπη.  

Για να καταλάβετε το πόσο ελλειμματική είναι η προσέγγιση του Αυστριακού, το βιβλίο του Hazzlitt δημοσιεύθηκε σε λιγότερο από ένα χρόνο μετά το πέρας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τι διάολο, μέσα σε 5-6 μήνες βρήκαν όλοι οι στρατιώτες δουλειά; Εγώ που όπως ξέρετε είμαι καχύποπτος άνθρωπος, υποπτεύομαι ότι ο αξιαγάπητος κύριος Hazzlitt, έγραψε την "επιστημονική" του παρατήρηση πριν καν συλλέξει τα στοιχεία. Αυτό θυμίζει λιγότερο επιστήμη και περισσότερο δοξασία. Και κάπου εδώ καταλαβαίνει κανείς ότι η ρητορεία των αυστριακών, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ηθικολογία που διακυρρήσεται με θρησκευτική πίστη.

Το ίδιο ισχύει, όπως εξηγεί ο Hazlitt, και για περιττούς δημόσιους υπαλλήλους που δεν προσφέρουν χρήσιμες υπηρεσίες ανάλογες με τις αμοιβές που απολαμβάνουν. Πάλι βλέπουμε συνήθως μόνο την αγοραστική δύναμη αυτών των ανθρώπων, αλλά ξεχνάμε την αντίστοιχη αγοραστική δύναμη που αφαιρείται από τους φορολογουμένους που αναγκάζονται να τους συντηρούν. Το κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει αγοραστική δύναμη, απλώς την αφαιρεί από μία, συνήθως μεγάλη, ομάδα και την μεταφέρει σε μία άλλη, συνήθως πιο μικρή. Αυτό ισχύει για κάθε δεδομένο ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού, ανεξάρτητα αν είναι ελλειμματικό ή όχι.

Αυτό είναι το λεγόμενο Treasury View καθώς ήταν η επίσημη θέση του Βρετανικού υπουργείου οικονομικών τη δεκαετία του '30. Ο Ντε Λονγκ έχει περάσει άπειρες ώρες να το αποδομεί, και να αναδεικνύει τα λογικά άλματα σε αυτή την θέση, οπότε όποιος ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα για τα αποτυχημένα οικονομικά του Hazzlitt, μπορεί να αναλώσει μερικές ώρες ξεκινώντας από εδώ και εδώ (είναι συνολικά πάνω από 30 αναρτήσεις). Αυτό το είδαμε να αποτυγχάνει το '30 αλλά οι καουμπόηδες της Δράσης επιμένουν ότι ισχύει. Αλλά θα μου πείτε, τι να ξέρει κι ο De Long μπροστά στο επιστημονικό δαιμόνιο της Ξαφά που πέφτει συστηματικά έξω στις εκτιμήσεις της;

Το βασικό πρόβλημα είναι πως για να ισχύσει η υπόθεση του Hazzlitt θα πρέπει αυτό το ένα δολλάριο που η κυβέρνηση παίρνει από τον ιδιώτη πρώτον να το κάνει ακριβώς ό,τι και ο ιδιώτης στην περίπτωση που το ξοδεύει (γεγονός που προφανώς δεν ισχύει) . Δεύτερον πρέπει το κάθε δολλάριο που παίρνει η κυβέρνηση να ξοδευόταν έτσι κι αλλιώς. Αλλά ούτε αυτό ισχύει - ύφεση έχεις όταν πολλοί παράγοντες της οικονομίας μαζικά αποφασίζουν να ξοδέψουν λιγότερο.  Αν λοιπόν η κυβέρνηση πάρει τα χαρτονομίσματα απ'το στρώμα και τα διοχετεύσει αυτά θα ξοδευτούν, διαφορετικά είτε θα αποταμιευτούν, είτε θα ζεστάνουν κάποιο στρώμα. Πρακτικά η μοναδική περίπτωση να συμβεί αυτό που λέει ο χαριτωμένος Hazzlitt, είναι σε full employment, δηλαδή σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Στην περίπτωση αυτή προφανώς και δεν έχει κανένα νόημα να ξοδέψει η κυβέρνηση. Αν τώρα εσείς πιστεύετε ότι την επόμενη μέρα που θα απολυθούν οι εκατό-διακόσιοι-τριακόσιοι, δε ξέρω και γω πόσοι χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι, θα έχουμε πλήρη απασχόληση, τότε βρίσκεστε στο λάθος blog. Εγώ είμαι από αυτούς τους τρελούς που πιστεύουν ότι αν απολύσεις 300 χιλιάδες άτομα, απλώς θα προστεθούν στους ήδη υπάρχοντες ανέργους, και θα κοιτάνε όλοι μαζί το ταβάνι, περιμένοντας πότε θα πάμε στη δραχμή. Δε συζητάω καν για τις καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες μίας τέτοιας πολιτικής. Στη συνέχεια σας αφήνω να απολαύσετε την απίστευτη ηθικολογία του Hazzlitt και της Δράσης χωρίς παρεμβολές. Ο υπέρλαμπρος οικονομόλογος φτάνει στο σημείο να παρομοιάσει τους δημόσιους λειτουργούς με κλέφτες, και κάπου εκεί νομίζω ότι είναι το σημείο που λέω "αρκετά" με τις δοξασίες και την ηθικολογία.

Αν σας συγκίνησε η ηθικολογία του Hazzlitt, σας προτείνω ανεπιφύλακτα να διαβάσετε και αυτό το πρόσφατο κείμενο που δημοσιεύτηκε στην αμερικάνικη "the nation" για να καταλάβετε το μέγεθος της υποκρισίας μερικών αυστριακών. Το κείμενο αφορά τον πιο διάσημο εξ αυτών, γνωστό και ως Friedrich August von Hayek.

Όμως, η ιστορία δεν σταματάει εδώ. Οι δημόσιοι υπάλληλοι πρέπει να βρουν δουλειά στον ιδιωτικό τομέα, είτε ως υπάλληλοι είτε δημιουργώντας μια δική τους επιχείρηση. Η αυξημένη αγοραστική δύναμη των φορολογουμένων ενθαρρύνει αυτή την προσπάθεια. Θα βρουν δουλειά όμως μόνον αν προσφέρουν χρήσιμες υπηρεσίες σε αυτούς που προσφέρουν αντίστοιχες δουλειές. Αυτοί είναι οι μελλοντικοί πελάτες τους ή οι πελάτες των εργοδοτών τους. Από δημόσιοι υπάλληλοι που υποστηρίζονται από φορολογούμενους πολίτες, οι περισσότεροι δεν θα γίνουν απλώς πολίτες που υποστηρίζονται από άλλους πολίτες, αλλά πολίτες που υποστηρίζουν τους εαυτούς τους, προσφέροντας κάτι χρήσιμο που ζητάνε οι υπόλοιποι πολίτες. Μόνο με αυτόν τον τρόπο η συνολική εθνική παραγωγή και ευημερία αυξάνονται.O Hazlitt διευκρινίζει ότι δεν μιλάει για δημόσιους υπαλλήλους που προσφέρουν πραγματικά αναγκαίες δημόσιες υπηρεσίες, όπως αστυνομικοί, πυροσβέστες, δικαστές, νομοθέτες και όλοι οι άλλοι που επιτρέπουν στον ιδιωτικό τομέα να λειτουργεί σε ένα περιβάλλον ευνομίας, τάξης, ασφάλειας, ελευθερίας και ειρήνης. Ο οικονομολόγος τονίζει ότι η δικαιολογία για την μισθοδοσία αυτών των δημόσιων λειτουργών από τους υπόλοιπους πολίτες είναι η χρησιμότητα των υπηρεσιών τους, όχι η αγοραστική τους δύναμη. Στο τέλος χρησιμοποιεί ένα προκλητικό αλλά και αποκαλυπτικό παράδειγμα για να επεξηγήσει με πιο σαφή τρόπο γιατί το επιχείρημα της αγοραστικής δύναμης είναι εσφαλμένο. Αν το επιχείρημα αυτό ήταν σωστό, μας λέει, θα ίσχυε και για έναν κλέφτη: “Αφού αυτός κλέψει τα λεφτά σου, έχει περισσότερη αγοραστική δύναμη. Με αυτά υποστηρίζει μπαρ, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα, ράφτες, ίσως και υπαλλήλους στην βιομηχανία αυτοκινήτων. Αλλά για κάθε μία επιπλέον δουλειά που υποστηρίζει αυτός ξοδεύοντας τα λεφτά σου, εσύ υποστηρίζεις μία δουλειά λιγότερη, αφού τα δικά σου χρήματα είναι τώρα μειωμένα. Με τον ίδιο τρόπο, οι φορολογούμενοι υποστηρίζουν μία δουλειά λιγότερη για κάθε θέση που υποστηρίζεται από τα χρήματα που ξοδεύει ο δημόσιος υπάλληλος. Αν ένας κλέφτης αφαιρέσει τα χρήματά σου δεν παίρνεις τίποτα εις αντάλλαγμα. Αν τα χρήματά σου αφαιρούνται μέσω φόρων για να πληρωθούν περιττοί γραφειοκράτες, συμβαίνει ακριβώς το ίδιο.” Το παράδειγμα είναι όντως προκλητικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και λάθος. Το τελικό συμπέρασμα, στο οποίο κατέληξε ο Hazlitt πριν από 66 χρόνια, περιέχει ένα μήνυμα για την σημερινή Ελλάδα: “Αν δεν μπορούμε να βρούμε κανένα καλύτερο επιχείρημα για την διατήρηση οποιασδήποτε ομάδας δημόσιων λειτουργών από την ανάγκη να διατηρήσουμε την αγοραστική τους δύναμη, τότε μάλλον ήρθε η ώρα να απαλλαγούμε από αυτούς.”